SANDHI - I

सन्धिः (SANDHI PRAKARANAM)

Sandhi refers to the phonetic changes that occur at the junction of two letters in Sanskrit. It plays a crucial role in ensuring smooth pronunciation and preserving the phonetic harmony of words.

1. अच् सन्धिः / स्वर सन्धिः (ACH SANDHI / SWARA SANDHI)

• Sutra: अचो यवायावः (Pāṇini 6.1.78)

• Usage: When a vowel-ending word is followed by a vowel-beginning word, certain phonetic modifications occur to ensure ease of pronunciation.

• Example:

  • राम + इति → राम इति

  • गुरु + आत्मा → गुरुरात्मा

2. यण् सन्धिः (YAN SANDHI)

• Sutra: इको यणचि (Pāṇini 6.1.77)

• Usage: When the vowels इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ॠ, लृ are followed by a vowel, they change into their respective semi-vowels य, व, र, ल.

• Example:

  • हरि + इन्द्रः → हर्यिन्द्रः

  • गुरु + आत्मा → गुर्वात्मा

3. गुण सन्धिः (GUNA SANDHI)

• Sutra: अदेङ् गुणः (Pāṇini 1.1.2)

• Usage: When अ, इ, उ are followed by any vowel except अ, they transform into their respective guna forms ए, ओ, अर्.

• Example:

  • बुध + इन्द्रः → बोधेन्द्रः

  • मणि + इन्द्रः → मणेन्द्रः

4. वृद्धि सन्धिः (VRIDDHI SANDHI)

• Sutra: वृद्धिरेचि (Pāṇini 6.1.88)

• Usage: When अ, आ, इ, ई, उ, ऊ are followed by अ or आ, they transform into their respective vriddhi forms.

• Example:

  • देव + इन्द्रः → दैवेन्द्रः

  • गो + अपः → गवापः

5. अयवायव सन्धिः (AYAVAYAVA SANDHI)

• Sutra: अचो यवायावः (Pāṇini 6.1.78)

• Usage: When अ or आ is followed by इ, ई, उ, ऊ, they are replaced by their corresponding semi-vowel forms य or व.

• Example:

  • गुरु + ईशः → गुर्वीशः

  • हरि + ओम् → हर्योम्

6. एचोऽयवायावः सन्धिः (ECHO AYAVAYAVA SANDHI)

• Sutra: एचोऽयवायावः (Pāṇini 6.1.78)

• Usage: When ए, ऐ, ओ, औ are followed by a vowel, they transform into अय् or अव् for smooth pronunciation.

• Example:

  • गुरु + ईशः → गुरवीशः

  • राम + इन्द्रः → रामेन्द्रः

7. लोप सन्धिः (LOPA SANDHI)

• Sutra: हलोऽनन्तरः संयोगः (Pāṇini 6.1.73)

• Usage: When a consonant at the junction of two words disappears to ease pronunciation.

• Example:

  • सत् + च → सच्च

  • अस्मात् + इति → अस्मेति

8. पररूप सन्धिः (PARARUPA SANDHI)

• Sutra: पूर्वपरयोः समानजातौ (Pāṇini 6.1.95)

• Usage: When two vowels meet, the latter vowel is retained while the former is assimilated.

• Example:

  • गुरु + आचार्यः → गुराचार्यः

  • कवि + ईश्वरः → कवेश्वरः

9. पूर्वरूप सन्धिः (PURVARUPA SANDHI)

• Sutra: पूर्वरूपं परस्य (Pāṇini 6.1.94)

• Usage: When ए, ऐ, ओ, औ meet अ or आ, the former vowel replaces the latter.

• Example:

  • देव + अर्चनम् → देवार्चनम्

  • राम + अपि → रामापि

10. प्रकृतिभाव (PRAKRITIBHAVA)

• Sutra: प्रकृतिभावः स्यात् (Grammar rule)

• Usage: No change occurs in pronunciation despite the possibility of sandhi.

• Example:

  • विष्णु + इन्द्रः → विष्णु इन्द्रः (No sandhi)

  • गुरु + उपदेशः → गुरु उपदेशः (No sandhi)

11. प्लुत (PLUTA)

• Sutra: दीर्घः प्लुतः (Pāṇini 8.2.81)

• Usage: When a vowel is prolonged for emphasis, often in Vedic chants.

• Example:

  • कः (short) → काꣳ (prolonged)

  • अग्नि → अग्नीꣳ

These sandhis are fundamental in Sanskrit phonetics and play a key role in preserving the flow and rhythm of spoken and written Sanskrit.